25 september 2014

Column Roland van Mourik: MH17

Wat mij persoonlijk bijzonder raakte was het feit dat hele gezinnen met jonge kinderen zijn omgekomen. Van het ene op het andere moment weg. Ik zie dan een woonhuis voor me waar het dagelijks leven zo weer opgepakt kan gaan worden, maar waar dat niet meer zal gebeuren.

Als notaris ben je regelmatig betrokken bij het overlijden van één persoon. Als een heel gezin gelijktijdig overlijdt, dan is dat zeer uitzonderlijk en zal de notaris meerdere nalatenschappen gelijktijdig moeten behandelen. U vraagt zich wellicht af wie er in een dergelijk geval erven en wat u zou kunnen regelen voor het geval er in uw situatie sprake is van een gelijktijdig overlijden danwel het overlijden kort na elkaar als gevolg van bijvoorbeeld een ongeval? 

Als er geen testament is gemaakt, dan is het wettelijk erfrecht van toepassing. Omdat in de MH17 situatie de (eventuele) volgorde van overlijden niet vastgesteld zal kunnen worden, zullen de gezinsleden niet van elkaar erven. Ze worden geacht gelijktijdig met elkaar te zijn overleden. Voor iedere overledene zal dan gelden dat de wettelijke erfgenamen bepaald moeten worden. In de situatie waarbij ouders met hun kinderen zijn overleden en er geen verdere afstammelingen zijn, dan erven wat de ouders betreft, de overlevende eigen ouders tezamen met broers en zussen. De ouders erven dan ten minste een kwart van de nalatenschap. De erfgenamen van de kinderen zijn hun grootouders, gezamenlijk en voor gelijke delen, waarbij plaatsvervulling geldt.

Bij testament zou een van de wet afwijkende regeling gemaakt kunnen worden waarbij een bepaling wordt opgenomen die het gelijktijdig danwel kort na elkaar overlijden (vaak 30 dagen) regelt. Dat zou zich bijvoorbeeld kunnen voordoen als gevolg van een verkeersongeval.

Als er niets bij testament is geregeld dan zal de nalatenschap van de eerststervende twee keer vererven en zal het erfrecht van deze langstlevende bepalen wie er erven. Als er geen afstammelingen zijn, dan vererft het gehele vermogen van de beide echtgenoten naar de familie van de langstlevende. Dat voelt in de regel als onrechtvaardig. Als er wel (gezamenlijke) kinderen worden nagelaten, dan zal het gehele vermogen van de ouders door hen worden verkregen van de langstlevende ouder, hetgeen (vaak) tot hogere erfbelasting leidt.

Overigens houdt de Successiewet sinds enige jaren wel rekening met de situatie van overlijden binnen 30 dagen door te bepalen dat de erfbelasting die een verkrijger verschuldigd is, wordt verminderd tot nihil indien deze verkrijger binnen 30 dagen na de verkrijging komt te overlijden. Maar deze regeling ziet dus niet op vererving zelf. De nalatenschap kan dus onrechtvaardig (naar één kant van de families) vererven. Om dat te ondervangen is een testament noodzakelijk.

In de praktijk wordt in een situatie van gelijktijdig of kort na elkaar overlijden de andere echtgeno(o)t(e) uitgesloten als erfgenaam en komt de nalatenschap rechtstreeks toe aan (de eigen) kinderen en opvolgend aan kleinkinderen. Indien er geen afstammelingen worden nagelaten, dan vererft de nalatenschap naar de eigen familie, tenzij er van de echtgeno(o)t(e) is geërfd. In dat geval wordt de nalatenschap in twee delen (staken genoemd) aan de beide families nagelaten. Uiteraard kunnen daarbij specifieke familieleden genoemd worden. Het is bijvoorbeeld de vraag of (op leeftijd zijnde) ouders in een dergelijk geval nog zouden moeten erven.

Het maken van een testament kan om uiteenlopende redenen verstandig of wenselijk zijn. Er is daarbij veel meer mogelijk dan u (als ondernemer) wellicht denkt. 

Tijd voor een goed gesprek met de notaris. Carpe diem. 

Roland van Mourik
Notaris bij Hekkelman Notarissen N.V.