Artikelen
27 juni 2019
Column Hekkelman: De partijdige notaris
Van een notaris ben je gewend dat hij onpartijdig en onafhankelijk is. Hij staat tussen partijen in en heeft daarbij ook de belangen van derden te behartigen. Hierdoor vervult de notaris een belangrijke en onmisbare rol in de maatschappij. Maar de notaris kan meer rollen vervullen. Van een notaris mag verwacht worden dat hij bovengemiddeld veel weet van het recht dat ziet op personen- en familie, onroerende zaken en rechtspersonen. Die kennis ziet zowel op het civiele recht als het fiscale recht. De basiswerkzaamheden van een notaris spelen zich af op ambachtelijk terreinen zoals het opstellen van huwelijkse voorwaarden, overdracht van en vestiging van hypotheek op onroerende zaken en levering van aandelen.
De notaris was tot de invoering van de huidige Wet op het notarisambt in 1999 veel meer een openbaar ambtenaar die veelal achterover kon leunen en zwaaide met een tarievenboek waarin de hoogte zijn honorarium was bepaald. Door de invoering van de nieuwe wet werd de notaris los gelaten in de arena van het ondernemerschap. Economisch denken en marktwerking werden sindsdien onderdeel van de notariële gereedschapskist. Dit alles uiteraard wel met behoud van de ambtelijke rol die de notaris vervult. Bijzonder is daarbij ook dat vanaf datzelfde jaar 1999 het internet een vlucht nam zo las ik onlangs.
Nu, twintig jaar later, ziet het landschap van de notaris er heel anders uit dan toen. De marktwerking heeft grote invloed gehad op het notariaat. De tarieven voor diensten lopen sterk uiteen en dientengevolge de kwaliteit ook. Het internet heeft een enorme invloed gehad (waar niet) en het aantal initiatieven om diensten aan de man te brengen is talrijk. Ook zie je dat handige internetondernemers en adviseurs gebruik maken van de mogelijkheden en de notaris verleiden om enkel nog te ‘stempelen’. Daar waar de oude en (deels) huidige generatie notarissen die werkzaam was (ruim) voor 1999 deze transitie heeft ondergaan, weet de nieuwe (deels) en toekomstige generatie niet beter.
Artikel 17 lid 1 van de Wet op het notarisambt luidt: “De notaris oefent zijn ambt in onafhankelijkheid uit en behartigt de belangen van alle bij de rechtshandeling betrokken partijen op onpartijdige wijze en met de grootst mogelijke zorgvuldigheid.”
Dit artikel heeft betrekking op de uitoefening van zijn ambt, maar trekt daarbij niet de grens van zijn bevoegdheden. Bij de totstandkoming van de Wet is daarbij aangegeven: ‘De onpartijdigheid geldt alleen voor de verrichting door de notaris van de over hem bij of krachtens de wet opgedragen werkzaamheden.’ ‘Als de notaris de belangen van één partij behartigt en dus als adviseur optreedt, is deze bepaling niet van toepassing. In dat geval moet de notaris zijn positie aan de wederpartij duidelijk kenbaar maken (…).’
Met andere woorden: een notaris mag zich uitsluitend de belangen van één partij aantrekken. Dat geeft een notaris de mogelijkheid om de ambtelijke deken af te werpen (waar nodig) en zijn kennis en kunde aan te wenden als partijadviseur. In de praktijk gebeurt dat feitelijk al, bijvoorbeeld bij het opstellen van een testament en oprichting van een éénpersoon B.V. Binnen de beroepsgroep wordt intensief gesproken over de (toekomstige) rol van notaris in onze maatschappij. Daarbij speelt de balans tussen ambtenaar en ondernemer een belangrijke aspect en lopen meningen over de toekomstige invulling uiteen. In een eind vorig jaar door de beroepsorganisatie uitgebracht rapport komt dat sterk tot uitdrukking. Een van de onderwerpen is de mogelijkheid om naast notaris ook advocaat te kunnen zijn. Waarom niet zou ik denken? Als notaris ben ik een substantieel deel van mijn tijd al bezig met juridisch advies en treed ik ook zo nu en op als partijnotaris. Met de specialistische kennis die een notaris heeft, zou hij zijn adviesrol verder kunnen uitbouwen en daarmee zijn speelveld kunnen verbreden. Samenwerken met andere beroepsbeoefenaren kan daarbij tot vruchtbare synergie leiden.
Roland van Mourik
Notaris bij Hekkelman Advocaten | Notarissen
r.van.mourik@hekkelman.nl
www.hekkelman.nl
