Zolang mannen én vrouwen zich niet bewust zijn van hun eigen blinde vlekken, worden beslissingen in het bedrijfsleven nog te vaak op basis van ongecontroleerde, onbewuste impulsen gemaakt. Dit is één van de conclusies van Charlotte Perquin-Deelen, die op 14 januari 2020 haar multidisciplinaire proefschrift Biases in de boardroom en de raadkamer verdedigt aan de Radboud Universiteit. Zij onderzocht onder meer waarom het bij bedrijven nog altijd erg langzaam gaat met de toename van vrouwen aan de top. 

“Onbewuste mentale misleiding kan de besluitvorming van bestuurders, commissarissen en rechters beïnvloeden,” constateert Perquin-Deelen, advocaat bij Dirkzwager legal & tax en onderzoeker bij het Onderzoekcentrum Onderneming & Recht. 

“De rode draad in mijn dissertatie zijn biases in de boardroom en raadkamer. Biases zijn vormen van mentale misleiding. Wij hebben het gevoel dat het bewuste onze beslissingen neemt, maar uit onderzoek blijkt dat onze beslissingen voornamelijk worden ingegeven door het onbewuste. Met als risico dat een beslissing niet op de juiste manier tot stand komt of niet juist is. Terwijl er bij professionele beslissers – in mijn proefschrift rechters en bestuurders en commissarissen – nogal veel afhangt van hun oordelen en besluiten.” 

Perquin-Deelen sprak voor haar onderzoek met ruim 100 advocaten, rechters en bestuurders en commissarissen van grote Nederlandse bedrijven. Deze uitkomsten gecombineerd met een uitvoerige (literatuur)studie laten zien dat sommige biases regelmatig terug blijven komen. “Zo kunnen rechters beïnvloed worden door hindsight bias. Waren signalen in de aanloop naar een faillissement op dat moment zelf ook daadwerkelijk zo alarmerend als achteraf bezien lijkt?” Daarnaast kunnen besturen en raden van commissarissen beslissen onder invloed van groupthink. Perquin-Deelen: “Groupthink komt regelmatig voor. De groep is dan zó gericht op consensus en overeenstemming, dat er niet genoeg wordt nagedacht over realistische alternatieven.” 

Onderzoek naar biases kan volgens de promovenda de invloed van mentale misleiding deels verminderen: “Als wij meer leren over dit soort gedrag kunnen bestuurders kwalitatief betere beslissingen nemen. Dat is positief voor de vennootschap.” Perquin-Deelen doet verschillende aanbevelingen aan onder andere bestuurders en commissarissen, de wetgever, de rechtspraak en de media. Zo geeft zij raden van bestuur en commissarissen concrete handvatten in het kader van sturing en evaluatie van hun functioneren. In rechterlijke (bij)scholing beveelt zij aan aandacht te besteden aan de invloed van biases op oordeelsvorming. 

De promovenda wijdt een apart hoofdstuk aan genderdiversiteit en de invloed van implicit gender bias waardoor vrouwen nog steeds niet dezelfde kansen krijgen als mannen. “Een van de oorzaken voor de onevenwichtigheid is androcentrisme: de man is de standaard, de vrouw is de afwijking. Er is momenteel nog te weinig aandacht voor het aanpakken van implicit gender bias, terwijl dit een belangrijke stap is richting een meer genderdiverse top.” 

Perquin-Deelen: “Kijkend naar genderdiversiteit heeft de Tweede Kamer onlangs een eerste stap in de goede richting gezet met het aannemen van een motie voor de invoering van een vrouwenquotum (van tenminste 30%) voor raden van commissarissen van beursgenoteerde bedrijven. Maar we zijn er nog lang niet en deze stap mist ambitie. Het geldt alléén voor beursgenoteerde bedrijven en alléén voor commissarissen. Ik pleit voor een omvangrijker quotum van 35% voor zowel raden van besturen als raden van commissarissen van alle grote vennootschappen én voor aanvullende maatregelen. Het moet afgelopen zijn met het bedenken van excuses, het willen veranderen van de vrouw omdat zij ‘afwijkt’ en het roepen dat genderdiversiteit belangrijk is zonder échte stappen durven te ondernemen.”